مطالعهی تاریخِ پدیدهها همیشه برای من جذابیت ویژهای داشته؛ از تاریخ هنر گرفته تا تاریخ صنایع و اختراعات و محصولات. البته دروغ چرا تصاویر کتابهای تاریخ را بیشتر از متنشان دوست دارم! به خصوص آن تصاویر بیکیفیت سیاه و سفید با چاپ بد در کتابهای قدیمی که حسابی فضا را برای جولان دادن تخیل باز میگذارند.
در سری مطالب تاریخچهی بردگیم میخواهیم با هم شیرجه بزنیم در اعماق تاریخِ این سرگرمی و بازیهایی که حق پدری و مادری به گردن تکتک بردگیمهای مدرن دارند را از دل خاک بیرون بکشیم و تلاش کنیم تصویری از شکل و شمایلِ سرگرم شدن آدمیزاد در صد سال گذشته پیدا کنیم. در هر مطلب برشی از تاریخ صد سال گذشته را انتخاب و مهمترین بازیهای آن دوران را بررسی میکنیم.
دهه ۵۰ میلادی
با اینکه دهه ۵۰ به لطف پایان یافتن جنگ جهانی دوم، دههی خوش و خرمی قلمداد میشد، اما همچنان آتش نزاع در گوشه و کنار دنیا، از ویتنام و کره گرفته تا الجزایر و فلسطین برقرار بود و حتی ظهور راک اند رول و شعارهای صلحطلبانه هم کمک زیادی به این جنگها نکرد. در این دهه فیدل کاسترو و چه گوارا در کوبا دست به انقلاب زدند، بحران کانال سوئز منجر به آغاز فروپاشی سلطهی استعمار اروپا شد، آلاسکا و هاوایی به عنوان استانهای ۴۹ و ۵۰ آمریکا درآمدند، شوروی ماهواره اسپوتنیک را به فضا فرستاد، سازمان ناسا پایهگذاری شد، کادیلاک الدورادو تولید شد، اولین کامپیوتر ترانزیستوری اختراع شد، الویس پریسلی فوق ستاره شد، عصر طلایی تلویزیون آغاز شد، مریلین مانرو و جیمز دین مردم را به سینماها کشاندند، آکیرا کوروساوا فیلمهای هفت سامورایی و راشومون را ساخت، جکسون پولاک رنگهایش را روی بوم پرت کرد و کریستین دیور وارد دنیای مد شد.
در این دهه آرامش فکری و اقتصادی که بیشتر از همه شامل حال آمریکای دور از جنگ شده بود، باعث رفاه نسبی و نیز نزدیکتر شدن خانوادههای آمریکایی کنار هم و بازی و سرگرمی با کودکان شد. در واقع نیاز این دورهم بودن، باعث خلق بازیهایی شد که بزرگسالان هم بتوانند تا حدودی از آن لذت ببرند و فقط مخصوص کودکان نباشد. فهرست زیر گزیدهای از این بازیها هستند که احتمالا در جریان هستید که چند تایی حتی امروز هم جزو بازیهای محبوب حساب میشوند.
African Tahti (1951)
ستارهی آفریقا یک بازی مسابقهای بود که در آن بازیکنان در قارهی آفریقا برای یافتن الماس ستاره به قسمتهای مختلف سفر میکردند. این بازی که اولین بار در فنلاند طراحی و عرضه شد نزدیک به ۴ میلیون نسخه فروش داشت و حتی هنوز هم در فنلاند محبوب است و نسخهی اندرویدی و آیفونی آن هم موجود.
Peter Pan (1953)
این بازی که همزمان با اکران انیمیشن آن توسط کمپانی دیزنی طراحی و عرضه شد، در واقع باز یک بازی مسابقهای بود که در آن باید بازیکنان سریع خود را به ناکجاآباد (Neverland) میرساندند و سپس برمیگشتند. نکته جالب در مورد این بازی این بود که هر بازیکن میتوانست شخصیتی را انتخاب کند و هر شخصیت کارتها و روش حرکت و مسیریابی خود را داشت و به نوعی میتوان گفت بازی اولین تلاش در زمینه مکانیزم قابلیتهای متنوع یا Variable Player Powers بود. تازه بازی یک اسپینر برای تعیین جهتیابی هم داشت که از جذابیتهای بازی حساب میشد.
Traffic Jam (1954)
یک بازی بامزه که در آن بازیکنان باید با تدبیر و تکیه بر شانس و جاگذاری علامتهای رانندگی، تلاش میکردند سریعتر به مقصد خود برسند. شعار بازی هم جالب بوده: «چه ببازی و چه ببری، از ترافیک واقعی سرگرمکنندهتره!»
Yahtzee (1956)
سالها قبل یک زوج کانادایی برای اینکه روی قایق تفریحی (یاکت) حوصلهشان سر نرود این بازی را ساختند و اسمش را هم همان یاکت Yacht گذاشتند. این بازی با تغییراتی بعدها به یاتزی بدل شد. محبوبیت این بازی تا جایی پیش رفت که تقریبا در هر مهمانی با کلاسی حتما در آن یاتزی هم بازی میشد. میلیونها نسخه از بازی در آن سالها فروخته شد و حتی امروزه هم خود هازبرو اعلام کرده که سالانه ۵۰ میلیون نسخه یاتزی میفروشد!
Risk (1957)
ریسک که محبوبترین بازی جنگی (وارگیم) تاریخ قلمداد میشود در اصل با عنوان Global Domination طراحی و تولید شد. این بردگیم در زمان خود پدیدهای بود که همزمان تسلط تاکتیکی، استراتژیک، مذاکره و دیپلماسی بازیکنان را به چالش میکشید. ریسک با مینیاتورهای جذاب و نقشهی دنیا و تم جنگی خود به نوعی آغازگر ردهای از بازیها بود که بیشتر به مذاق بزرگسالان خوش میآمد و به سرعت تبدیل به بازی محبوب جمعهای دورهمی بزرگسال شد. در سالهای پس از آن نسخههای متفاوتی از بازی به بازار آمد که هرکدام با تغییراتی به یکی از نبردهای مهم تاریخی میپرداختند. همچنین در ادامهی روند تبدیل بازیها به پول، هازبرو دهها مدل ریسک با تمهای متفاوت از جنگ ستارگان گرفته تا ارباب حلقهها تولید کرده و هنوز هم ریسک جزو پرفورشترین بازیهای رومیزی دنیا در کنار مونوپولی حساب میشود. نکته جالب دیگر در مورد این بازی این است که طراح بازی که یک فیلمساز/مستندساز آمریکایی است یکبار برای تهیه یک مستند به ایران هم سفر کرده است
Diplomacy (1959)
دیپلماسی که یک بازی مشابه ریسک ولی با تکیه بیشتر روی مذاکره و بلوف و سیاست به خرج دادن بود و هنوز هم به عنوان یکی از طلایهداران این سبک حساب میشود و بازیهای بسیاری با الهام از آن خلق شدهاند (نمونهاش همین بازی Dune که اخیرا بازطراحی هم شده). این بازی در بین بازیهای آن زمان رکورددار طولانیبودن شده بود و از آنجاییکه همه در طی بازی مدام باید مانند دیپلماتها صحبت کنند، اغلب بازیها بالای ۴-۵ ساعت به طول میانجامید.
بازی از طریق نامه
یکی از نکات جالب دنیای بازیها در دهه ۵۰ گسترش روشی از بازی بوده به نام Play-by-mail game که از طریق نامهنگاری انجام میشده. مردم آن زمان از این طریق بازیهای زیادی مثل شطرنج، گو و حتی همین دیپلماسی را بازی میکردهاند. به این شکل که بازیکنان حرکت خود در بازی را از طریق نامه برای هم ارسال میکردهاند (مثلا حرکت اسب سفید به خانهی فلان) سپس بازیکن حریف هم به همین شکل حرکت خود را در جواب نامه میفرستاده و این رویه ادامه داشته تا بازی تمام شود. خوبی این ماجرا برای بازیهای سنگینی مثل دیپلماسی هم این بوده که در فاصلهی بین نامهها هر دو حریف فرصت کافی برای فکر کردن داشتهاند. این روش تا سالها خیلی محبوب بود و حتی در دورهای موسساتی شکل گرفته بود که چندین گیممستر را استخدام میکردند تا با مردم به این شکل همبازی شوند. یک جورهایی این روش را میتوان متناظر با بازی آنلاین حال حاضر در نظر گرفت و آن موسسات هم به نوعی سرورهای این ماجرا بودهاند!